Słowniczek terminów

c Adopcyjni rodzice

Pracownikom planującym zostać rodzicami adopcyjnymi, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i rozpoczęli procedurę adopcyjną, czyli wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie adopcji tego dziecka, przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
oraz
- 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci,
- 33 tygodnie w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie trojga dzieci,
- 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie czworga dzieci,
- 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia,
a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego np. ze względów zdrowotnych – 10 roku życia.
Natomiast w sytuacji gdy dziecko w chwili przyjęcia na wychowanie ma już prawie 7 lub 10 lat (i w związku z tym nie będzie możliwe wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu do ukończenia przez nie 7 lub 10 roku życia), przysługuje urlop w wymiarze 9 tygodni.
Działa to w ten sposób, że jeśli na przykład przyjęcie na wychowanie dziecka nastąpiło 4 tygodnie przed ukończeniem przez nie 7 roku życia, wówczas 4 z przysługujących 9 tygodni urlopu wykorzystuje się do dnia jego siódmych urodzin, a pozostałe 5 – już po przekroczeniu tej granicy wieku. 

Po wykorzystaniu urlopu podstawowego można skorzystać z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie dwojga i więcej dzieci
oraz
- do 3 tygodni – w sytuacji przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku tuż przed ukończeniem 7 lub 10 roku życia, jeżeli z tego powodu nie będzie możliwości wykorzystania pełnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Od 17 czerwca 2013 r. przyszli rodzice adopcyjni mają również prawo do nowego urlopu rodzicielskiego wynoszącego maksymalnie 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci przyjętych jednocześnie na wychowanie. Przysługuje on bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego wymiaru dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Więcej o urlopie rodzicielskim w: Rodzicielski urlop.

Niezależnie od korzystania z innych urlopów, adopcyjny ojciec dziecka, które przyjął na wychowanie, ma prawo do urlopu ojcowskiego na to dziecko, jednak nie dłużej niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzeczenia o adopcji oraz do czasu ukończenia przez nie 7 roku życia a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10 roku życia.  

Poza prawem do w/w urlopów pracownicy będący rodzicami adopcyjnymi mogą korzystać z uprawnień przewidzianych dla rodziców w przepisach Kodeksu pracy takich jak: prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia) w związku z wychowywaniem dziecka w wieku do 14 lat oraz prawo do urlopu wychowawczego.

Ponadto do ukończenia przez dziecko 4 roku życia pracownicy tacy bez swojej zgody nie mogą być zatrudniani w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej czy w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegowani poza stałe miejsce pracy. 

c Bliźniaki i więcej dzieci urodzonych przy jednym porodzie

Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie przysługuje urlop macierzyński w wyższym wymiarze, który wynosi:
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,          
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przed przewidywaną datą porodu można wykorzystać do 6 tygodni tego urlopu. W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem.

Dodatkowy urlop macierzyński w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie wynosi do 8 tygodni.

Bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze przysługuje nowy urlop rodzicielski wynoszący maksymalnie 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. 

c Część obligatoryjna urlopu macierzyńskiego

Część obligatoryjną urlopu macierzyńskiego stanowi podstawowy urlop macierzyński w wymiarze:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Podstawowy urlop macierzyński trzeba wykorzystać w całości. Jednak po skorzystaniu po porodzie z co najmniej 14 tygodni tego urlopu, pracownica - mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek złożony do pracodawcy zrezygnować z pozostałej jego części, czyli:
- 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 17 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 19 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 21 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 23 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Rezygnacja ta jest możliwa jedynie pod warunkiem skorzystania z pozostałej części urlopu przez pracownika - tatę dziecka. Niewykorzystaną przez mamę część urlopu udziela się tacie dziecka również na jego pisemny wniosek. 

c Dodatkowy urlop macierzyński

Po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego (obligatoryjnego) przysługuje prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (nieobowiązkowego) w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci.

Urlop ten udzielany jest bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim na wniosek składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jego rozpoczęciem.
Można go wykorzystać jednorazowo w pełnym lub niepełnym wymiarze albo w dwóch częściach. Części te nie muszą być równe, muszą natomiast obejmować tydzień lub jego wielokrotność i następować bezpośrednio po sobie.
Urlop ten może wykorzystać również pracownik - tata dziecka albo oboje rodzice mogą się nim podzielić. 

Przepisy dopuszczają możliwość łączenia korzystania z tego urlopu z wykonywaniem pracy na nie więcej niż ½ etatu u pracodawcy, który go udziela.

c Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i rozpoczął procedurę adopcyjną lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, po wykorzystaniu podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci i więcej
oraz
- do 3 tygodni - w sytuacji przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku tuż przed ukończeniem 7 lub 10 roku życia (w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego), jeżeli z tego powodu nie ma możliwości wykorzystania pełnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Pozostałe zasady korzystania z takiego urlopu są analogiczne jak w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego i zostały szerzej omówione pod hasłem: Dodatkowy urlop macierzyński.

c Dziecko niepełnosprawne

Rodzic lub opiekun dziecka niepełnosprawnego, oprócz wszystkich uprawnień rodzicielskich przewidzianych przez Kodeks pracy ma również prawo do dodatkowego urlopu wychowawczego na to dziecko w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 18 roku życia.
Z dodatkowego urlopu może skorzystać bez względu na to, czy wcześniej korzystał z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, do ukończenia przez dziecko 5 roku życia. 

Więcej o uprawnieniach rodzicielskich w: Kodeks pracy dla rodziców i pracodawców.

c Dzielenie się rodziców opieką nad dzieckiem

W myśl nowych przepisów rodzice mogą dzielić się opieką nad dzieckiem na podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowym urlopie macierzyńskim, nowym urlopie rodzicielskim oraz urlopie wychowawczym. 

W przypadku podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni tego urlopu ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części pod warunkiem skorzystania z tej części przez tatę dziecka.

Dodatkowy urlop macierzyński można wykorzystać w dwóch częściach (następujących po sobie, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności), co oznacza, że w trakcie tego urlopu dzieckiem może opiekować się najpierw jego mama, a później tata albo na odwrót.

Nowy urlop rodzicielski można wykorzystać w jednej, dwóch lub trzech częściach (następujących po sobie, nie krótszych niż 8 tygodni każda). Do samych rodziców należy decyzja w jaki sposób go wykorzystają. Przepisy zakładają szereg możliwości: cały jego wymiar bądź część może wykorzystać jeden z rodziców, mama i tata mogą podzielić go między sobą albo też przebywać na nim jednocześnie (wówczas nie dłużej niż przez 13 tygodni).

Urlop wychowawczy natomiast może być wykorzystany zarówno w całości przez jednego z rodziców, jak i częściowo przez jednego i częściowo przez drugiego oraz naprzemiennie przez oboje z nich, jako że przepisy dopuszczają korzystanie z niego w czterech częściach. Istnieje też możliwość jednoczesnego korzystania z tego urlopu przez oboje rodziców, jednak nie dłużej niż przez 3 miesiące.

c Formy opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3

Formy opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 reguluje ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. Nr 45, poz. 235, z późn. zm.).

Ustawa ta przewiduje cztery formy opieki nad dziećmi mające na celu ułatwić rodzicom pogodzenie pracy zawodowej z ich wychowywaniem. Są to: żłobek, klub dziecięcy, dzienny opiekun i niania. Wymienione instytucje i osoby prowadzą opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia przez nie 20 tygodnia życia (w przypadku klubu dziecięcego – od ukończenia przez nie 1 roku życia) do lat 3 (w praktyce do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia):
- w żłobku opieka sprawowana jest w wymiarze do 10 godzin dziennie,
- w klubie dziecięcym - w wymiarze nie większym niż 5 godzin dziennie,
- dzienny opiekun to osoba fizyczna zatrudniona przez gminę prowadząca opiekę w swoim domu lub mieszkaniu (spełniającym warunki bezpieczeństwa przebywających w nim podopiecznych) lub też w lokalu udostępnionym na ten cel przez gminę,
- niania to osoba zatrudniona przez rodziców dziecka do indywidualnej opieki nad nim na podstawie umowy uaktywniającej.

W przypadkach gdy nie ma możliwości objęcia dziecka wychowaniem przedszkolnym lub jest to utrudnione, opieka we wskazanych wyżej formach może być sprawowana również nad dzieckiem w wieku do lat 4 (w praktyce do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 4 rok życia).

c Gdzie szukać informacji? - przydatne linki

http://www.mpips.gov.pl - strona Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

http://www.pip.gov.pl - strona Państwowej Inspekcji Pracy

http://www.zlobki.mpips.gov.pl - strona Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej poświęcona opiece nad małym dzieckiem

http://www.zus.pl - strona Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 

http://isap.sejm.gov.pl - Internetowy System Aktów Prawnych, pełny tekst Kodeksu pracy 

c Hospitalizacja dziecka a urlop macierzyński

W sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu. Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeśli na czas hospitalizacji dziecka jego mama korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy.
Przeniesienie urlopu następuje na wniosek pracownicy, do którego należy dołączyć  zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu. 

c Hospitalizacja mamy a urlop macierzyński

Jeśli pracownica – mama dziecka w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego wymagałaby opieki szpitalnej, pracownikowi – tacie dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu na czas kiedy mama dziecka, ze względu na swój stan zdrowia, nie mogłaby sprawować osobistej opieki nad tym dzieckiem. Jednak jest to możliwe dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu i z zastrzeżeniem, że łączny jego wymiar nie może przekroczyć wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego.
W takiej sytuacji, w przypadku urodzenia jednego dziecka, jego tata mógłby więc skorzystać z urlopu na nie maksymalnie 12 tygodni, jako że wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego wynosi 20 tygodni, z czego 8 tygodni po porodzie musi wykorzystać mama dziecka. 

c Karmienie w pracy – prawa mamy karmiącej

Pracownica karmiąca piersią dziecko ma prawo do przerw w pracy wliczanych do czasu pracy:
- w przypadku karmienia jednego dziecka przysługują dwie przerwy półgodzinne,
- w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka przysługują dwie przerwy po 45 minut każda.
Na wniosek mamy karmiącej przerwy te mogą być udzielane łącznie.
Jeżeli czas pracy mamy karmiącej nie przekracza 6 godzin dziennie przysługuje jej jedna przerwa na karmienie: półgodzinna w przypadku karmienia jednego dziecka lub 45 – minutowa w przypadku karmienia dwojga i więcej dzieci.
Natomiast pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. 

c Kodeks pracy dla rodziców i pracodawców

W związku z urodzeniem i wychowywaniem dziecka przepisy Kodeksu pracy przewidują następujące uprawnienia:
- urlop macierzyński,
- dodatkowy urlop macierzyński,
- nowy urlop rodzicielski,
- urlop ojcowski,
- urlop wychowawczy,
- dodatkowy urlop wychowawczy dla rodziców lub opiekunów dziecka niepełnosprawnego,
- 2 dni zwolnienia od pracy z tytułu wychowywania dziecka nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14 lat,
- 2 dni zwolnienia od pracy z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. urlop okolicznościowy,
- zakaz zatrudniania bez zgody pracownika w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy jak również delegowania poza stałe miejsce pracy do czasu ukończenia przez dziecko 4 roku życia. 

Pełny tekst Kodeksu pracy: www.isap.sejm.gov.pl.

c Łączenie urlopu z pracą

Korzystając z urlopu związanego z narodzinami dziecka można jednocześnie pracować, jednak dopiero w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego, u pracodawcy udzielającego tego urlopu i w wymiarze nie przekraczającym ½ etatu.
Żeby podjąć pracę trzeba złożyć do pracodawcy pisemny wniosek w tej sprawie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jej rozpoczęciem. We wniosku tym należy podać wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza się łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy. 
Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić taki wniosek i udzielić dodatkowego urlopu macierzyńskiego na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy, chyba że nie będzie to możliwe ze względu na organizację lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. W takim przypadku pracodawca musi poinformować pracownika na piśmie o przyczynie nieuwzględnienia jego wniosku.

Na tych samych zasadach jak w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego możliwe jest łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy.

c Macierzyński urlop

Urlop macierzyński jest uprawnieniem pracowniczym i przysługuje pracownicy - mamie dziecka w związku z jego urodzeniem, bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy (może to być: umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę), wymiar czasu pracy (pełen etat lub jego część) oraz bez względu na staż pracy.
Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przed przewidywaną datą porodu można wykorzystać do 6 tygodni tego urlopu. W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem.

Podstawowy urlop macierzyński jest urlopem obligatoryjnym, jednak po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni z tego urlopu, pracownica - mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek złożony do pracodawcy zrezygnować z pozostałej jego części, czyli:
- 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 17 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 19 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 21 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 23 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie,
jednak pod warunkiem skorzystania z tej części przez pracownika - tatę dziecka. Niewykorzystaną przez mamę część urlopu udziela się tacie dziecka również na jego pisemny wniosek. 

W sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeśli na czas hospitalizacji mama dziecka korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy.
Przeniesienie urlopu następuje na wniosek pracownicy, do którego należy dołączyć  zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu. 

Natomiast w przypadku gdy to pracownica - mama dziecka w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego wymagałaby opieki szpitalnej, pracownikowi – tacie dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu na czas, kiedy mama dziecka, ze względu na swój stan zdrowia, nie mogłaby sprawować osobistej opieki nad tym dzieckiem. Jednak jest to możliwe dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu i z zastrzeżeniem, że łączny jego wymiar nie może przekroczyć wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego. 

W razie śmierci mamy dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi – tacie tego dziecka przysługuje prawo do niewykorzystanej przez nią części urlopu macierzyńskiego.

W przypadku urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem 8 tygodni życia przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni, jednak nie krócej niż 7 dni od dnia śmierci dziecka.
Także w przypadku śmierci dziecka po upływie 8 tygodnia życia zachowuje się prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia jego śmierci.  
Mamie, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

Po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego (obligatoryjnego) przysługuje prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (nieobowiązkowego) w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci.
Urlop ten udzielany jest bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim na wniosek składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jego rozpoczęciem.
Można go wykorzystać jednorazowo w pełnym lub niepełnym wymiarze albo w dwóch częściach. Części te nie muszą być równe, muszą natomiast obejmować tydzień lub jego wielokrotność i następować bezpośrednio po sobie.
Urlop ten może wykorzystać również pracownik - tata dziecka albo oboje rodzice mogą się nim podzielić.  

Przepisy dopuszczają możliwość łączenia korzystania z tego urlopu z wykonywaniem pracy na nie więcej niż ½ etatu u pracodawcy, który go udziela. 

c Mama i jej uprawnienia

Pracownica, która urodziła dziecko i je wychowuje ma prawo do następujących uprawnień przewidzianych przepisami Kodeksu pracy:
- urlopu macierzyńskiego,
- dodatkowego urlopu macierzyńskiego,
- nowego urlopu rodzicielskiego,
- urlopu wychowawczego,
- 2 dni zwolnienia od pracy z tytułu wychowywania dziecka nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14  lat,

Ponadto pracownica będąca mamą nie może być zatrudniana bez swojej zgody w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy jak również delegowana poza stałe miejsce pracy, do czasu ukończenia przez jej dziecko 4 roku życia. 

c Niania – jak zatrudnić nianię?

Niania, w myśl obowiązujących przepisów, jest formą opieki indywidualnej nad dziećmi w wieku od ukończenia przez nie 20 tygodnia życia do lat 3 (w praktyce do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia a w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – 4 rok życia).
Skorzystać z tej formy opieki można, jeżeli oboje rodzice dziecka do lat 3 (lub rodzic w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) pracują zawodowo oraz pod warunkiem zgłoszenia przez nich niani do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

Rodzice mogą zatrudnić nianię do opieki nad własnym dzieckiem na podstawie umowy uaktywniającej. Jest to umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Umowa taka zawarta w formie pisemnej powinna określać m. in.: strony umowy, cel i przedmiot, czas i miejsce sprawowania opieki, liczbę dzieci powierzonych opiece, obowiązki niani, wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty, czas, na jaki umowa została zawarta a także warunki, sposób zmiany oraz rozwiązania umowy.

Przykładowy formularz umowy uaktywniającej: http://www.zlobki.mpips.gov.pl

Rodzic dziecka, który zawarł z nianią umowę jest zobowiązany zgłosić ją do ubezpieczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Składki na ubezpieczenia społeczne (ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne od wynagrodzenia do wysokości 1600 zł. brutto opłaca niani ZUS. (1600 zł. brutto to kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązująca od 1 stycznia 2013 roku, od której naliczana jest wysokość składek). Natomiast składki od nadwyżki tej kwoty płaci rodzic dziecka. Należy przy tym pamiętać, że aby składki za nianię opłacane były z budżetu państwa, umowę do ZUS-u trzeba zgłosić w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia, czyli od określonego w umowie dnia rozpoczęcia wykonywania przez nianię pracy. Ponadto obowiązkiem zgłaszającego jest informowanie ZUS-u o zmianach mających wpływ na opłacanie składek (w szczególności o rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy uaktywniającej).

ZUS nie będzie opłacał składek za nianię w przypadku gdy:
- została ona zatrudniona do opieki nad dzieckiem, które jednocześnie korzysta z innej formy opieki: żłobka, klubu dziecięcego lub dziennego opiekuna,
- rodzic dziecka korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej,
- została ona zatrudniona przez rodzinę zastępczą zawodową. 
Natomiast w sytuacji utraty pracy przez rodziców dziecka, ZUS opłaci składki na nianię jeszcze przez okres 3 miesięcy od dnia, w którym to nastąpiło.

Więcej informacji: http://www.zlobki.mpips.gov.pl
oraz http://www.zus.pl/niania

c Ojcowski urlop

Pracownikowi, który został tatą przysługuje urlop ojcowski, niezależnie od urlopu macierzyńskiego mamy dziecka.
Urlop ojcowski wynosi 2 tygodnie i można go wykorzystać w dowolnym czasie od narodzin dziecka do ukończenia przez nie 1 roku życia, a więc również w czasie korzystania przez  mamę dziecka z podstawowego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Żeby go otrzymać należy złożyć pisemny wniosek (pracodawca jest zobowiązany go uwzględnić) w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Urlop ojcowski przysługuje pracownikowi również w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie, jednak nie dłużej niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie oraz do czasu ukończenia przez to dziecko 7 roku życia a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10 roku życia.

c Pełny wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego

Pełny wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci.
Urlop ten udzielany jest bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim na wniosek składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jego rozpoczęciem.

c Pełny wymiar urlopu rodzicielskiego

Pełny wymiar nowego urlopu rodzicielskiego wynosi 26 tygodni niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
Urlop ten przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu przed nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze.

c Podstawowy urlop macierzyński

Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przed przewidywaną datą porodu można wykorzystać do 6 tygodni tego urlopu. W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem.

Podstawowy urlop macierzyński jest urlopem obligatoryjnym, jednak po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni z tego urlopu, pracownica - mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek złożony do pracodawcy zrezygnować z pozostałej jego części, czyli:
- 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 17 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 19 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 21 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 23 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie,
jednak pod warunkiem skorzystania z tej części przez pracownika - tatę dziecka. Niewykorzystaną przez mamę część urlopu udziela się tacie dziecka również na jego pisemny wniosek.

W sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeśli na czas hospitalizacji dziecka jego mama korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy.
Przeniesienie urlopu następuje na wniosek pracownicy, do którego należy dołączyć  zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu.

Natomiast w przypadku gdy to pracownica – mama dziecka w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego wymagałaby opieki szpitalnej, pracownikowi – tacie dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu na czas kiedy mama dziecka, ze względu na swój stan zdrowia, nie mogłaby sprawować osobistej opieki nad tym dzieckiem. Jednak jest to możliwe dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu i z zastrzeżeniem, że łączny jego wymiar nie może przekroczyć wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego.

W przypadku urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem 8 tygodni życia przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni, jednak nie krócej niż 7 dni od dnia śmierci dziecka.
Także w przypadku śmierci dziecka po upływie 8 tygodnia życia zachowuje się prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia jego śmierci.
Mamie, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

c Pracownik

Pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania.

c Rezygnacja z urlopów lub ich części przez mamę dziecka

Z podstawowego urlopu macierzyńskiego nie można zrezygnować. Natomiast po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek zrezygnować z pozostałej jego części pod warunkiem wykorzystania tej części urlopu (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 17 - dwojga dzieci, 19 - trojga, 21 - czworga, 23 - pięciorga i większej liczby dzieci) przez tatę dziecka, udzielonej mu również na jego pisemny wniosek. 
Wniosek o rezygnację z części podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka musi złożyć swojemu pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy wraz z zaświadczeniem pracodawcy ojca dziecka potwierdzającym, że wykorzysta on pozostałą część urlopu macierzyńskiego.

Pomimo złożenia wniosku o dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski w pełnych wymiarach nie później niż 14 dni po porodzie, mama dziecka może
zrezygnować z całości lub części, zarówno dodatkowego urlopu macierzyńskiego (co jest jednoznaczne także z rezygnacją z urlopu rodzicielskiego), jak i urlopu rodzicielskiego.
 W takiej sytuacji może nie wykorzystać tych urlopów lub ich części wcale albo urlopy te lub ich części mogą zostać udzielone tacie dziecka.

Przy czym pracownik - tata nie ma obowiązku przejmowania za pracownicę urlopu (dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego), o który zawnioskowała ona w opisany sposób i z którego później zrezygnowała. Ma natomiast takie prawo.
Rezygnacja z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i/lub urlopu rodzicielskiego w całości lub części jest możliwa na pisemny wniosek pracownicy złożony 14 dni wcześniej.

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują natomiast możliwości rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego udzielonego na odrębny pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu (art. 1821a § 4 KP i art. ).
Oznacza to że, pracownica – mama uprawniona do urlopu np. rodzicielskiego, o który wystąpiła na podstawie art. 1821a § 4 KP, nie może z niego zrezygnować swoją jednostronną decyzją.
Za zgodą jej pracodawcy możliwa jest natomiast (na zasadzie swobody umów) zmiana terminu określonego we wniosku o ten urlop, czyli ustalenie wcześniejszego jego zakończenia.

Jednak przede wszystkim warto pamiętać, że urlop rodzcielski może być wykorzystywany w trzech częściach (nie krótszych niż 8 tygodni), a więc pracownik, który wnioskuje o niego w odrębnym wniosku nie musi występować od razu o pełny wymiar tego urlopu. Może w trakcie korzystania z takiego urlopu podejmować decyzję dotyczącą chęci kontynuowania go i występowania o kolejną jego część bądź nie.

Przejęcie urlopów lub ich części przez tatę dziecka.
Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek zrezygnować z pozostałej jego części pod warunkiem wykorzystania tej części urlopu (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 17 - dwojga dzieci, 19 - trojga, 21 - czworga, 23 - pięciorga i większej liczby dzieci) przez tatę dziecka, udzielonej
mu również na jego pisemny wniosek. 
Przy czym wniosek o rezygnację z części podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka musi złożyć swojemu pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy wraz z zaświadczeniem pracodawcy ojca dziecka potwierdzającym, że wykorzysta on pozostałą część urlopu macierzyńskiego.

Jeśli mama dziecka zrezygnuje z całości dodatkowego urlopu macierzyńskiego tata dziecka może wykorzystać ten urlop i nie skorzystać z urlopu rodzicielskiego albo wykorzystać ten urlop i zawnioskować o urlop rodzicielski.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z części dodatkowego urlopu macierzyńskiego może on wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu i nie skorzystać z urlopu rodzicielskiego albo wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu i zawnioskować o urlop rodzicielski.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego może on zawnioskować o ten urlop.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z części urlopu rodzicielskiego może on wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu (nie jest to możliwe tylko w przypadku gdy po rezygnacji z części urlopu rodzicielskiego przez mamę dziecka do wykorzystania pozostanie mniej niż 8 tygodni tego urlop, ponieważ urlop ten można wykorzystywać w częściach nie krótszych niż 8 tygodni).

Jeśli mama dziecka zrezygnuje z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości lub w części, wniosek o dodatkowy urlop macierzyński lub o swoją część takiego urlopu tata dziecka musi złożyć nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu lub z drugiej jego części.
We wniosku tym musi określić termin zakończenia podstawowego urlopu macierzyńskiego lub zakończenia pierwszej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego wykorzystywanej przez mamę dziecka oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego w całości lub w części wniosek o urlop rodzicielski lub jego część tata dziecka musi złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z części takiego urlopu.
We wniosku tym musi określić termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub termin zakończenia części urlopu rodzicielskiego wykorzystywanej przez mamę dziecka oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje. 

c Rodzicielski urlop

Nowa ustawa o urlopach związanych z urodzeniem się dziecka wprowadziła od dnia 17 czerwca 2013 r. urlop rodzicielski. Jego wymiar wynosi do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
Urlop ten przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu przed nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze.

Nowy urlop rodzicielski można wykorzystać w pełnym albo niepełnym wymiarze, w jednej, dwóch lub trzech częściach. Części te nie muszą być równe, ale każda z nich musi obejmować minimum 8 tygodni i następować bezpośrednio po części ją poprzedzającej.
Do urlopu rodzicielskiego ma prawo zarówno mama, jak i tata dziecka. To do nich należy decyzja, czy a jeśli tak, to w jaki sposób go wykorzystają. Przepisy zakładają szereg możliwości: cały jego wymiar bądź część może wykorzystać jeden z rodziców, mama i tata mogą podzielić go między sobą albo też przebywać na nim jednocześnie. W tym ostatnim przypadku jest to możliwe przez maksymalnie 13 tygodni.

W czasie korzystania z urlopu rodzicielskiego można pracować u pracodawcy udzielającego tego urlopu i w wymiarze nie przekraczającym ½ etatu. Podjęcie pracy jest możliwe na pisemny wniosek złożony do pracodawcy w tej sprawie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jej rozpoczęciem. We wniosku tym trzeba podać wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza się łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy.  

Na tych samych zasadach z nowego urlopu rodzicielskiego mogą korzystać pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie. Szczegółowe informacje na temat pozostałych uprawnień rodziców adopcyjnych i zastępczych w: Adopcyjni rodzice oraz Zastępczy rodzice.

c Świadczenia dla rodziców

Osobom wychowującym dzieci przysługują świadczenia rodzinne na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006, Nr 139, poz. 992, z późn. zm.).

Zasiłek rodzinny przysługuje rodzicom lub jednemu z nich, opiekunowi prawnemu lub opiekunowi faktycznemu dziecka (jeżeli wystąpił o jego adopcję) do ukończenia przez nie 18 roku życia lub nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia (24 - w przypadku dziecka niepełnosprawnego kontynuującego naukę).
Obecnie wysokość tego zasiłku wynosi miesięcznie: 77 zł na dziecko do 5 roku życia, 106 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 lat, 115 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 lat.
Prawo do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego przyznawane jest jeśli miesięczny dochód rodziny (albo osoby uczącej się) nie przekracza w przeliczeniu na osobę  539 zł netto (od 1 lipca 2014 - 574 zł netto), a w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne - 623 zł netto (od 1 listopada 2014 r. - 664 zł netto).

Ponadto osobom uprawnionym do zasiłku rodzinnego, wychowującym dzieci, przysługują dodatki do zasiłku rodzinnego.

- Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego w wysokości 400 zł. miesięcznie.
Przysługuje osobom przebywającym na urlopie wychowawczym: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu lub faktycznemu, jednak nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy kalendarzowych, 36 miesięcy – w przypadku sprawowania opieki nad dwojgiem i większą liczbą dzieci urodzonych przy jednym porodzie oraz 72 miesięcy – w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym.
 
- Jednorazowy dodatek z tytułu urodzenia dziecka w wysokości 1000 zł. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka albo jego opiekunowi prawnemu. Natomiast opiekunowi faktycznemu dziecka może być przyznany do ukończenia przez nie pierwszego roku życia, o ile nie został przyznany jego rodzicom lub opiekunowi prawnemu. 

- Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka w wysokości 170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż 340 zł na wszystkie dzieci. W przypadku dziecka niepełnosprawnego podstawową kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł. na dziecko, nie więcej jednak niż o 160 zł na wszystkie dzieci. Przysługuje samotnie wychowującym dziecko: mamie lub tacie, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu. 

- Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej w wysokości 80 zł miesięcznie. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu na trzecie i następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego.

- Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego w wysokości 60 zł miesięcznie na dziecko do 5 roku życia i 80 zł - na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 24 lat. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu.

- Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego albo rocznego przygotowania przedszkolnego, jednorazowy, w wysokości 100 zł na dziecko. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu oraz osobie uczącej się.

- Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania w wysokości: 90 zł miesięcznie w przypadku zamieszkania w miejscowości, w której znajduje się szkoła lub 50 zł – w przypadku dojazdu do niej ze swojego miejsca zamieszkania. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu oraz osobie uczącej się.

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka tzw. becikowe w wysokości 1000 zł. na jedno dziecko. Przysługuje: mamie lub tacie dziecka, jego opiekunowi prawnemu albo faktycznemu, o ile dochód rodziny za poprzedzający rok rozliczeniowy nie przekracza 1.922 zł netto miesięcznie w przeliczeniu na osobę. 

Poza zasiłkiem rodzinnym oraz dodatkami do niego obowiązujące przepisy przewidują świadczenia opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych, ich opiekunów oraz rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne.

- Zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 153 zł. miesięcznie, niezależnie od wysokości dochodu rodziny. Przysługuje niepełnosprawnemu dziecku, osobie powyżej 16 roku życia o znacznym stopniu niepełnosprawności, a także o stopniu umiarkowanym, jeżeli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 lat oraz osobie po ukończeniu 75 roku życia.

- Świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 620 zł. miesięcznie, niezależnie od wysokości dochodu rodziny. Przysługuje: mamie albo tacie dziecka, jego opiekunowi faktycznemu, osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną oraz innym osobom, które zgodnie z przepisami mają obowiązek alimentacyjny np. krewnym w linii prostej, rodzeństwu (z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności), jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo jej w ogóle nie podejmują ze względu nad sprawowaną opiekę na osobą niepełnosprawną.
Świadczenie to przysługuje w przypadku gdy niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała przed ukończeniem 18 roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia.
Pobieranie tego świadczenia wyklucza możliwość otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego.

- Specjalny zasiłek opiekuńczy wynosi 520 zł miesięcznie i przysługuje, jeżeli  wysokości łącznego dochodu rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki nie przekracza miesięcznie kwoty 623 zł netto na osobę.
Należny jest osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny np. krewnym w linii prostej, rodzeństwu, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Zasiłek ten nie przysługuje w przypadku pobierania świadczenia pielęgnacyjnego. 

c Sytuacje wyjątkowe

W sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeśli na czas hospitalizacji dziecka jego mama korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy.
Przeniesienie urlopu następuje na wniosek pracownicy, do którego należy dołączyć  zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu. 

Jeśli pracownica – mama dziecka w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego wymagałaby opieki szpitalnej, pracownikowi – tacie dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu na czas kiedy mama dziecka, ze względu na swój stan zdrowia, nie mogłaby sprawować osobistej opieki nad tym dzieckiem. Jednak jest to możliwe dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu i z zastrzeżeniem, że łączny jego wymiar nie może przekroczyć wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego.
W takiej sytuacji, w przypadku urodzenia jednego dziecka, jego tata mógłby więc skorzystać z urlopu na nie maksymalnie 12 tygodni, jako że wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego wynosi 20 tygodni, z czego 8 tygodni po porodzie musi wykorzystać mama dziecka. 

W razie śmierci mamy dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi – tacie tego dziecka przysługuje prawo do niewykorzystanej przez nią części urlopu macierzyńskiego.

W przypadku urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem 8 tygodni życia przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni, jednak nie krócej niż 7 dni od dnia śmierci dziecka. Także w przypadku śmierci dziecka po upływie 8 tygodnia życia zachowuje się prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia jego śmierci. Mamie, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

W razie rezygnacji z wychowania dziecka jego matce nie przysługuje już część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania dziecka. Jednak urlop po porodzie nie może być krótszy niż 8 tygodni.

c Tata i jego uprawnienia

Pracownik - tata dziecka ma prawo do następujących uprawnień przewidzianych przepisami Kodeksu pracy::
- części podstawowego urlopu macierzyńskiego (w sytuacji gdy mama dziecka po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu po porodzie zrezygnuje z pozostałej jego części), więcej: Podstawowy urlop macierzyński,
dodatkowego urlopu macierzyńskiego,
- części urlopu macierzyńskiego w przypadku hospitalizacji mamy dziecka, więcej: Hospitalizacja mamy a urlop macierzyński,
- części urlopu macierzyńskiego w przypadku śmierci mamy dziecka, więcej: Sytuacje wyjątkowe,
- nowego urlopu rodzicielskiego,
urlopu ojcowskiego,
urlopu wychowawczego,
- 2 dni zwolnienia od pracy z tytułu wychowywania dziecka nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14 lat,
- 2 dni zwolnienia z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. urlop okolicznościowy.

Ponadto pracownik będący tatą nie może być zatrudniany bez swojej zgody w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy jak również delegowany poza stałe miejsce pracy do czasu ukończenia przez jego dziecko 4 roku życia. 

c Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i rozpoczął procedurę adopcyjną, czyli wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia tego dziecka oraz pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, za wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.
Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
oraz
- 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci,
- 33 tygodnie w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie trojga dzieci,
- 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie czworga dzieci,
- 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego np. ze względów zdrowotnych – 10 roku życia.

Natomiast w sytuacji gdy dziecko w chwili przyjęcia na wychowanie ma już prawie 7 lub 10 lat (i w związku z tym nie będzie możliwe wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu do ukończenia przez nie 7 lub 10 roku życia), przysługuje urlop w wymiarze
9 tygodni.
Działa to w ten sposób, że jeśli na przykład przyjęcie na wychowanie dziecka nastąpiło 4 tygodnie przed ukończeniem przez nie 7 roku życia, wówczas 4 z przysługujących 9 tygodni urlopu wykorzystuje się do dnia jego siódmych urodzin, a pozostałe 5 – już po przekroczeniu tej granicy wieku.

c Urlop związany z narodzinami dziecka

Na urlop związany z narodzinami dziecka składa się podstawowy urlop macierzyński w wymiarze:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
dodatkowy urlop macierzyński w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci,
oraz: 
- nowy urlop rodzicielski w wymiarze do 26 tygodni niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.

Podstawowy urlop macierzyński jest obligatoryjny co oznacza, że trzeba go wykorzystać w całości, urlop dodatkowy jest urlopem fakultatywnym, można go wykorzystać (tylko bezpośrednio po urlopie podstawowym) w pełnym wymiarze lub w części albo nie skorzystać z niego wcale. Urlopem fakultatywnym jet również nowy urlop rodzicielski. Trzeba jednak pamiętać, że warunkiem jego udzielenia jest wykorzystanie bezpośrednio przed nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci).

Cały urlop związany z narodzinami dziecka od 17 czerwca 2013 r. a więc dnia wejścia w życie nowej ustawy wynosi:
- w przypadku urodzenia jednego dziecka do 52 tygodni (w tym 20 tygodni urlopu podstawowego, 6 tygodni dodatkowego i do 26 tygodni rodzicielskiego),
- w przypadku urodzenia dwojga dzieci do 65 tygodni (w tym 31 tygodni urlopu podstawowego, 8 tygodni dodatkowego i do 26 tygodni rodzicielskiego),
- w przypadku urodzenia trojga dzieci do 67 tygodni (w tym 33 tygodnie urlopu podstawowego, 8 tygodni dodatkowego i do 26 tygodni rodzicielskiego),
- w przypadku urodzenia czworga dzieci do 69 tygodni (w tym 35 tygodni urlopu podstawowego, 8 tygodni dodatkowego i do 26 tygodni rodzicielskiego),
- w przypadku urodzenia pięciorga dzieci i więcej do 71 tygodni (w tym 37 tygodni urlopu podstawowego, 8 tygodni dodatkowego i do 26 tygodni rodzicielskiego).

Niezależnie od podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownikowi – tacie dziecka przysługuje urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie oraz 2 dni tzw. urlopu okolicznościowego z tytułu urodzenia się dziecka.

c Urodzenie dziecka na urlopie wychowawczym

Urodzenie dziecka w trakcie urlopu wychowawczego na poprzednie dziecko nie przerywa tego urlopu. Oznacza to, że z dniem narodzin dziecka jego mama nie przechodzi „automatycznie” na urlop macierzyński, ale wciąż korzysta z urlopu wychowawczego na poprzednie dziecko. Uprawnienia rodzicielskie z tytułu urodzenia kolejnego dziecka uzależnione są od tego, w jakim czasie trwania urlopu wychowawczego przyszło ono na świat, a konkretnie zależne są od ilości tygodni pomiędzy dniem porodu a dniem zakończenia urlopu wychowawczego (wskazanym przez pracownicę we wniosku złożonym do pracodawcy).

Możliwe są trzy sytuacje:

1.
Między urodzeniem dziecka a końcem urlopu wychowawczego przypada więcej lub dokładnie tyle tygodni, ile obejmuje podstawowy urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski w wymiarze przysługującym zgodnie z Kodeksem pracy. W przypadku urodzenia jednego dziecka będą to 52 tygodnie, bliźniaków - 65 tygodni, trojaczków – 67, czworga dzieci – 69, pięciorga dzieci i więcej – 71. 

Określenie „dokładnie tyle tygodni” oznacza, że ostatni dzień z wymiaru np. 52 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka, przypada ostatniego dnia trwania urlopu wychowawczego. To może się zdarzyć, choć w praktyce oczywiście częstsze będą przypadki, kiedy pomiędzy urodzeniem dziecka a ostatnim dniem urlopu wychowawczego wypadnie więcej niż przykładowe 52 tygodnie (lub 65, 67, 69 albo 71 – w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie).

W opisywanych sytuacjach pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka za okres odpowiadający długością okresowi: podstawowego urlopu macierzyńskiego,  dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego.

Zasiłek za okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego będzie wypłacany bez żadnego wniosku. Mama dziecka powinna jednak przedstawić Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, a jeśli pracuje w firmie zatrudniającej co najmniej 20 ubezpieczonych osób – swojemu pracodawcy, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.

O zasiłek za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego należy wystąpić do ZUS-u (w firmach zatrudniających co najmniej 20 ubezpieczonych osób – za pośrednictwem pracodawcy):

  • o zasiłek za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego - przed zakończeniem pobierania zasiłku za okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego, 
  • ​o zasiłek za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego - przed zakończeniem pobierania zasiłku za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Ponadto wszyscy pracownicy przebywający na urlopach wychowawczych, którzy posiadają inny tytuł do ubezpieczenia (a jest nim również pobieranie zasiłku macierzyńskiego) powinni powiadomić o tym swojego pracodawcę.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego, jaki przysługuje w przypadku urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego, w omawianej sytuacji wynosi 100% podstawy wymiaru za okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz 60% podstawy wymiaru za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Gdy pomiędzy urodzeniem dziecka a końcem urlopu wychowawczego (zgodnie z wnioskiem) przypada więcej tygodni, niż obejmuje podstawowy urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski, po zakończeniu pobierania zasiłku za okresy odpowiadające okresom wymienionych urlopów, pracownica kontynuuje urlop wychowawczy na poprzednie dziecko.

Przykład:

Od dnia urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego  urlopu (wskazanym we wniosku złożonym do pracodawcy) przypada 54 tygodnie. Przez 52 tygodnie od narodzin dziecka, a więc przez okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego, pracownica (wciąż pozostając na urlopie wychowawczym na poprzednie dziecko) pobiera zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia kolejnego dziecka. Natomiast przez pozostałe 2 tygodnie, po zakończeniu pobierania tego zasiłku, kontynuuje urlop wychowawczy.

2.
Między urodzeniem dziecka a końcem urlopu wychowawczego przypada mniej tygodni, niż wynosi podstawowy urlop macierzyński w wymiarze odpowiadającym liczbie dzieci urodzonych przy jednym porodzie, a więc mniej niż:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i większej liczby dzieci.

W tym przypadku, pracownica, która urodziła dziecko będąc na urlopie wychowawczym, korzystanie ze swoich uprawnień rodzicielskich zacznie od pobierania samego zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego. Będzie on wypłacany jej bez żadnego wniosku. Mama dziecka powinna jednak okazać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych i swojemu pracodawcy, a jeśli pracuje w firmie zatrudniającej co najmniej 20 ubezpieczonych osób – tylko swojemu pracodawcy, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownica korzystała będzie z pozostałej części podstawowego urlopu macierzyńskiego.
Natomiast po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego ma prawo skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i z urlopu rodzicielskiego.

Przykład:

Od dnia urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia urlopu wychowawczego przypada 10 tygodni i 5 dni, czyli mniej niż podstawowy urlop macierzyński przysługujący z tytułu urodzenia jednego dziecka, który wynosi 20 tygodni. Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownicy przysługiwać będzie zatem jeszcze 9 tygodni i 2 dni urlop macierzyńskiego. Będzie miała też prawo złożyć wniosek o dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski.

Żeby uzyskać prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wystarczy, po zakończeniu urlopu wychowawczego, choćby przez jeden dzień korzystać z podstawowego urlopu macierzyńskiego. Należy przy tym pamiętać, że wniosek o dodatkowy urlop macierzyński trzeba złożyć pracodawcy w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Oznacza to, że w niektórych przypadkach, np. gdy urlop wychowawczy kończyłby się tydzień po dniu porodu, pracownica będzie zobowiązana złożyć wniosek o dodatkowy urlop macierzyński jeszcze w trakcie urlopu wychowawczego.

Przykład:

Urlop wychowawczy kończy się 19 tygodni po urodzeniu dziecka, co oznacza, że po zakończeniu tego urlopu, pracownicy przysługiwać będzie jeszcze tydzień podstawowego urlopu macierzyńskiego (jego wymiar to 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka).
W takim przypadku, żeby skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego mama dzieci musiałaby zawnioskować o niego co najmniej 14 dni wcześniej, czyli jeszcze w trakcie trwania urlopu wychowawczego.

W trakcie urlopu wychowawczego zawieszone są prawa i obowiązki stron stosunku pracy związane ze świadczeniem pracy, ale nie stoi to w sprzeczności z możliwością złożenia wniosku z oświadczeniem woli skorzystania z uprawnienia przysługującego pracownikowi (w tym wypadku z dodatkowego urlopu macierzyńskiego), z którego będzie się korzystać po zakończeniu urlopu wychowawczego.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego, jaki przysługuje w przypadku urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego, w omawianej sytuacji wynosi 100% podstawy wymiaru za: okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego (do dnia zakończenia urlopu wychowawczego), za wykorzystaną część podstawowego urlopu macierzyńskiego i za dodatkowy urlop macierzyński oraz 60% podstawy wymiaru za urlop rodzicielski.

Natomiast pracownica, która urodzi dziecko pod koniec urlopu wychowawczego może pobierać zasiłek macierzyński również w wysokości 80% podstawy wymiaru. Będzie to możliwe w sytuacji gdy wiedząc, że zdąży wrócić z urlopu wychowawczego na urlop macierzyński, złoży ona, nie później niż 14 dni po porodzie, pisemny wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po tym urlopie – urlopu rodzicielskiego również w pełnym wymiarze.

Przykład:

Pracownica urodziła dziecko tydzień przed zakończeniem urlopu wychowawczego. Ponieważ po tym urlopie wróci ona jeszcze na 19 tygodni urlopu macierzyńskiego, może w ciągu 14 dni od dnia porodu złożyć pracodawcy pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze a pracodawca jest zobowiązany taki wniosek uwzględnić. Pracownicy będzie przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru do dnia zakończenia urlopu wychowawczego, przez okres podstawowego urlopu macierzyńskiego, a także za dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski.

Jeżeli pracownica, która urodziła dziecko na urlopie wychowawczym skorzysta
z podstawowego urlopu macierzyńskiego, natomiast nie będzie wykorzystywać   przypadającego bezpośrednio po nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z urlopu tego będzie mógł skorzystać pracownik – ojciec dziecka.
Tata dziecka będzie też mógł wziąć urlop rodzicielski bezpośrednio po wykorzystaniu przez mamę dziecka dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

3. 
Między urodzeniem dziecka a końcem urlopu wychowawczego przypada więcej tygodni, niż wynosi urlop macierzyński w wymiarze odpowiadającym liczbie jednocześnie urodzonych dzieci, ale mniej, niż wynosiłby cały okres korzystania z urlopów z tytułu rodzicielstwa, za które przysługuje zasiłek macierzyński, tzn.:
- więcej niż 20 tygodni a mniej niż 52 tygodnie, w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- więcej niż 31 tygodni a mniej niż 65 tygodni, w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
- więcej niż 33 tygodni a mniej niż 67 tygodni, w przypadku urodzenia trojga dzieci,
- więcej niż 35 tygodni a mniej niż 69 tygodni, w przypadku urodzenia czworga dzieci,
- więcej niż 37 tygodni a mniej niż 71 tygodni, w przypadku urodzenia pięciorga i większej liczby dzieci.

W takim przypadku, aby móc pobierać zasiłek macierzyński, pracownica – mama dzieci powinna kontynuować korzystanie z urlopu wychowawczego. Może to zrobić składając 2 tygodnie przed dniem określonym we wniosku o urlop wychowawczy jako dzień jego zakończenia, następny pisemny wniosek do pracodawcy o kolejną część tego urlopu, a pracodawca ma obowiązek ten wniosek uwzględnić (zgodnie z § 4 rozporządzenia MPiPS z dnia 19 września 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. z 2013 r. poz. 1139), pracodawca udziela urlopu wychowawczego na okres wskazany we wniosku). Jeśli natomiast pracownica wykorzystałaby już cały przysługujący jej wymiar urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko, przysługujące jej części urlopu wychowawczego albo gdy dziecko to skończyłoby już 5 lat, może skorzystać z części urlopu wychowawczego na nowonarodzone dziecko. Zasadą jest, że każdy wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się pracodawcy w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza się korzystać z tego urlopu (stanowi o tym § 1 rozporządzenia MPiPS z dnia 19 września 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. z 2013 r. poz. 1139).

Wysokość zasiłku macierzyńskiego, jaki przysługuje w przypadku urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego, w omawianej sytuacji wynosi 100% podstawy wymiaru za: okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego i okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz 60 % za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Pracownica, która urodziła dziecko na urlopie wychowawczym i która zdecyduje się wrócić do pracy po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego nie będzie mieć prawa do zasiłku za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Ponieważ nie korzystała z urlopu macierzyńskiego, nie nabędzie ona również prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego ani do urlopu rodzicielskiego. Prawo do tych urlopów  jest bowiem prawem pochodnym prawa do podstawowego urlopu macierzyńskiego.

Przykład:

Od dnia urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia urlopu wychowawczego (wskazanym we wniosku złożonym do pracodawcy) przypada 25 tygodni. Jeżeli pracownica wróciłaby do pracy po urlopie wychowawczym, zgodnie z datą wskazaną we wniosku, nie nabędzie prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, bo nie była na podstawowym urlopie macierzyńskim (korzystała z urlopu wychowawczego, na którym pobierała zasiłek macierzyński).

Wracając do pracy w opisanym przypadku mama dzieci straciłaby też prawo do zasiłku macierzyńskiego za pozostałe 27 tygodni (z którego mogłaby korzystać, gdyby zdecydowała się kontynuować urlop wychowawczy), ponieważ uzyskuje wtedy status pracownicy, która nie jest już na urlopie wychowawczym, ale nie ma również prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego ani do urlopu rodzicielskiego. Brak jest więc określonych w przepisach ubezpieczeniowych przesłanek do wypłacania jej zasiłku macierzyńskiego.

W takiej sytuacji mama dzieci może natomiast w terminie dwóch tygodni przed zakończeniem korzystania z urlopu wychowawczego, na którym urodziła dziecko złożyć do pracodawcy pisemny wniosek  o kolejną część tego urlopu, obejmującą co najmniej 27 tygodni , albo – jeżeli nie ma takiej możliwości – może złożyć wniosek o urlop wychowawczy na nowourodzone dziecko, również w wymiarze co najmniej 27 tygodni (27 to liczba tygodni, która pozostaje po odjęciu od wymiaru całego okresu korzystania z urlopów z tytułu rodzicielstwa, w przypadku urodzenia jednego dziecka wynoszącego 52 tygodnie, liczby tygodni przypadających od dnia narodzin dziecka w trakcie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu, w omawianym przykładzie to 25 tygodni). Wówczas wypłata zasiłku macierzyńskiego na nowourodzone dziecko będzie kontynuowana. 

c Wcześniak

Rodzicom dziecka urodzonego przedwcześnie (tzn. między 22 a 37 tygodniem ciąży) przysługują wszelkie uprawnienia rodzicielskie przewidziane w przepisach Kodeksu pracy takie jak :
urlop macierzyński,
dodatkowy urlop macierzyński,
- nowy urlop rodzicielski,
urlop ojcowski,
urlop wychowawczy,
- 2 dni zwolnienia od pracy z tytułu wychowywania dziecka nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14 lat,
- 2 dni zwolnienia z tytułu urodzenia się dziecka tzw. urlop okolicznościowy,
- zakaz zatrudniania bez zgody w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy jak również delegowania poza stałe miejsce pracy do czasu ukończenia przez dziecko 4 roku życia.

Warto ponadto pamiętać, że w sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeśli na czas hospitalizacji dziecka jego mama korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy.
Przeniesienie urlopu następuje na wniosek złożony do pracodawcy, do którego należy dołączyć zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu. 

Dla rodziców dziecka urodzonego przedwcześnie ważna może być również informacja, że od dnia 17 czerwca 2013 r. wniosek o wprowadzany nowymi przepisami zasiłek macierzyński w wysokości 80 % (przysługujący w przypadku deklaracji wykorzystania bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, urlopu dodatkowego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po nim – urlopu rodzicielskiego, również w pełnym wymiarze), można złożyć do 14 dni po porodzie. 

c Wnioski o urlopy - jak i do kiedy składać?

Wniosek o dodatkowy urlop macierzyński.
O dodatkowy urlop macierzyński można wystąpić na dwa sposoby:

  1. Nie później niż 14 dni po porodzie (co oznacza możliwość wnioskowania w dowolnym terminie jeszcze przed narodzinami dziecka) pracownica może złożyć jeden wspólny wniosek o udzielenie bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze a bezpośrednio po nim urlopu rodzicielskiego, również w pełnym wymiarze.
    To rozwiązanie adresowane dla tych osób, które od razu zdecydują się na wykorzystanie po urlopie macierzyńskim: podstawowym i dodatkowym nowego urlopu rodzicielskiego.
     
  2. Wniosek o dodatkowy urlop macierzyński można też złożyć w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem takiego urlopu.

W przypadku złożenia wniosku o dodatkowy urlop macierzyński w trakcie korzystania z podstawowego urlopu macierzyńskiego trzeba podać w nim termin zakończenia podstawowego urlopu macierzyńskiego.
Jeśli natomiast dodatkowy urlop macierzyński będzie wykorzystywany w dwóch częściach, wówczas we wniosku trzeba określić również termin zakończenia pierwszej części urlopu oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.

Wniosek o urlop rodzicielski.
O urlop rodzicielski można wystąpić na dwa sposoby:

  1. Nie później niż 14 dni po porodzie (co oznacza możliwość wnioskowania w dowolnym terminie jeszcze przed narodzinami dziecka) pracownica może złożyć jeden wspólny wniosek o udzielenie bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze a bezpośrednio po nim urlopu rodzicielskiego, również w pełnym wymiarze.
    To rozwiązanie adresowane dla tych osób, które od razu zdecydują się na wykorzystanie po urlopie macierzyńskim: podstawowym i dodatkowym nowego urlopu rodzicielskiego.
     
  2. Wniosek o urlop rodzicielski można też złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem takiego urlopu, czyli w trakcie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

W przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski w trakcie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego trzeba podać w nim termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Ponadto rodzic wnioskujący jest zobowiązany dołączyć do wniosku swoje oświadczenie o braku zamiaru korzystania z tego urlopu przez drugiego z rodziców dziecka, albo o okresie, w którym drugi z rodziców zamierza korzystać z tego urlopu w czasie wymienionym we wniosku.

W przypadku gdy rodzice dziecka planują podzielić ten urlop między siebie, czyli wykorzystywać go w częściach, rodzic wnioskujący o kolejną część takiego urlopu jest zobowiązany podać termin zakończenia poprzedniej części urlopu oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.

Przykład:

Załóżmy, że mama dziecka skorzysta z 13 tygodni (z 26 możliwych) urlopu rodzicielskiego, co oznacza że tacie tego dziecka przysługiwać będzie 13 kolejnych tygodni tego urlopu. W takim przypadku wniosek o swoją część urlopu będzie on musiał złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed zakończeniem korzystania z tego urlopu przez mamę dziecka  (najpóźniej 14 dni przed rozpoczęciem korzystania ze swojej części urlopu) określając w nim termin zakończenia części urlopu wykorzystywanej przez mamę dziecka oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.

Rezygnacja z urlopów lub ich części przez mamę dziecka.
Z podstawowego urlopu macierzyńskiego nie można zrezygnować. Natomiast po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek zrezygnować z pozostałej jego części pod warunkiem wykorzystania tej części urlopu (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 17 - dwojga dzieci, 19 - trojga, 21 - czworga, 23 - pięciorga i większej liczby dzieci) przez tatę dziecka, udzielonej mu również na jego pisemny wniosek. 
Wniosek o rezygnację z części podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka musi złożyć swojemu pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy wraz z zaświadczeniem pracodawcy ojca dziecka potwierdzającym, że wykorzysta on pozostałą część urlopu macierzyńskiego.

Pomimo złożenia wniosku o dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski w pełnych wymiarach nie później niż 14 dni po porodzie, mama dziecka może
zrezygnować z całości lub części, zarówno dodatkowego urlopu macierzyńskiego (co jest jednoznaczne także z rezygnacją z urlopu rodzicielskiego), jak i urlopu rodzicielskiego.
 W takiej sytuacji może nie wykorzystać tych urlopów lub ich części wcale albo urlopy te lub ich części mogą zostać udzielone tacie dziecka.

Przy czym pracownik - tata nie ma obowiązku przejmowania za pracownicę urlopu (dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego), o który zawnioskowała ona w opisany sposób i z którego później zrezygnowała. Ma natomiast takie prawo.
Rezygnacja z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i/lub urlopu rodzicielskiego w całości lub części jest możliwa na pisemny wniosek pracownicy złożony 14 dni wcześniej.

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują natomiast możliwości rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego udzielonego na odrębny pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu (art. 1821a § 4 KP i art. ).
Oznacza to że, pracownica – mama uprawniona do urlopu np. rodzicielskiego, o który wystąpiła na podstawie art. 1821a § 4 KP, nie może z niego zrezygnować swoją jednostronną decyzją.
Za zgodą jej pracodawcy możliwa jest natomiast (na zasadzie swobody umów) zmiana terminu określonego we wniosku o ten urlop, czyli ustalenie wcześniejszego jego zakończenia.

Jednak przede wszystkim warto pamiętać, że urlop rodzcielski może być wykorzystywany w trzech częściach (nie krótszych niż 8 tygodni), a więc pracownik, który wnioskuje o niego w odrębnym wniosku nie musi występować od razu o pełny wymiar tego urlopu. Może w trakcie korzystania z takiego urlopu podejmować decyzję dotyczącą chęci kontynuowania go i występowania o kolejną jego część bądź nie.

Przejęcie urlopów lub ich części przez tatę dziecka.
Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek zrezygnować z pozostałej jego części pod warunkiem wykorzystania tej części urlopu (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 17 - dwojga dzieci, 19 - trojga, 21 - czworga, 23 - pięciorga i większej liczby dzieci) przez tatę dziecka, udzielonej
mu również na jego pisemny wniosek. 
Przy czym wniosek o rezygnację z części podstawowego urlopu macierzyńskiego mama dziecka musi złożyć swojemu pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy wraz z zaświadczeniem pracodawcy ojca dziecka potwierdzającym, że wykorzysta on pozostałą część urlopu macierzyńskiego.

Jeśli mama dziecka zrezygnuje z całości dodatkowego urlopu macierzyńskiego tata dziecka może wykorzystać ten urlop i nie skorzystać z urlopu rodzicielskiego albo wykorzystać ten urlop i zawnioskować o urlop rodzicielski.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z części dodatkowego urlopu macierzyńskiego może on wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu i nie skorzystać z urlopu rodzicielskiego albo wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu i zawnioskować o urlop rodzicielski.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego może on zawnioskować o ten urlop.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z części urlopu rodzicielskiego może on wykorzystać pozostałe tygodnie tego urlopu (nie jest to możliwe tylko w przypadku gdy po rezygnacji z części urlopu rodzicielskiego przez mamę dziecka do wykorzystania pozostanie mniej niż 8 tygodni tego urlop, ponieważ urlop ten można wykorzystywać w częściach nie krótszych niż 8 tygodni).

Jeśli mama dziecka zrezygnuje z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości lub w części, wniosek o dodatkowy urlop macierzyński lub o swoją część takiego urlopu tata dziecka musi złożyć nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu lub z drugiej jego części.
We wniosku tym musi określić termin zakończenia podstawowego urlopu macierzyńskiego lub zakończenia pierwszej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego wykorzystywanej przez mamę dziecka oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.
Jeśli mama dziecka zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego w całości lub w części wniosek o urlop rodzicielski lub jego część tata dziecka musi złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z części takiego urlopu.
We wniosku tym musi określić termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub termin zakończenia części urlopu rodzicielskiego wykorzystywanej przez mamę dziecka oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje. 

c Wychowawczy urlop

Urlop wychowawczy na dziecko jest urlopem niepłatnym, podczas jego trwania zawieszeniu ulegają wzajemne prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy. Przysługuje on pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy.
Urlop ten udzielany jest na wniosek pracownika. Wymiar urlopu wychowywaczego wynosi do 36 miesięcy.  
Urlop ten można wykorzystywać w dowolnym terminie od narodzin dziecka do czasu ukończenia przez nie 5 roku życia. Przy czym rodzice lub opiekunowie dziecka niepełnosprawnego mogą korzystać także z dodatkowego urlopu wychowawczego, również w wymiarze do 36 miesięcy, do ukończenia przez nie 18 roku życia.

Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru 36 miesięcy (w przypadku chęci skorzystania z pełnego wymiaru urlopu wychowawczego, 35 miesięcy tego urlopu będzie mogła wykorzystać np. mama dziecka, natomiast jeden miesiąc tego urlopu przypadnie jego tacie). Prawa tego nie można przenosić, co oznacza, że żaden z rodziców lub opiekunów dziecka nie będzie mógł zrezygnować z należnego mu miesiąca na rzecz drugiego rodzica lub opiekuna. Dotyczy to także rodziców dziecka niepełnosprawnego.
Wyjątkowo z maksymalnie 36 miesięcy urlopu wychowawczego skorzystać może tylko mama lub tylko tata dziecka, jeśli drugi rodzic nie żyje lub gdy nie przysługuje mu władza rodzicielska, został jej pozbawiony albo gdy uległa ona ograniczeniu lub zawieszeniu.

Urlop wychowawczy można wykorzystać od razu w całości lub w częściach (dowolnej długości), maksymalnie pięciu, pomiędzy którymi wystąpić mogą przerwy. 
Rodzice lub opiekunowie dziecka (o ile spełniają warunki do otrzymania tego urlopu) mogą także korzystać z niego równocześnie, jednak nie dłużej niż 4 miesiące. 

Z urlopu wychowawczego można zrezygnować w każdym czasie za zgodą pracodawcy. Pracownik może zrezygnować z niego również w sytuacji gdy pracodawca nie wyraża na to zgody, zawiadamiając go o tym najpóźniej na 30 dni przed terminem przewidywanego powrotu do pracy. 

W czasie trwania urlopu wychowawczego pracownik jest chroniony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę (w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie tego urlopu do dnia jego zakończenia). Rozwiązanie umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Przebywając na urlopie wychowawczym można podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie przeszkadza to w sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem. Można też wnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy, maksymalnie do połowy jego pełnego wymiaru. 

Urlop wypoczynkowy, nie wykorzystany przed urlopem wychowawczym, nie ulegnie przedawnieniu ze względu na długi np. ponad trzyletni czas wykorzystywania urlopu wychowawczego na dziecko (przykładowo pracownik rodzic dziecka niepełnosprawnego będzie mógł wykorzystać jednorazowo 70 miesięcy urlopu wychowawczego: 35 miesięcy urlopu wychowawczego i 35 miesięcy urlopu wychowawczego z tytułu niepełnosprawności dziecka). Po urlopie wychowawczym pracownik będzie mogł wykorzystać cały urlop wypoczynkowy, do którego nabył prawo przed urlopem wychowawczym.
 
Korzystanie z urlopu wychowawczego w tym samym roku kalendarzowym, w którym nabyło się prawo do urlopu wypoczynkowego a następnie powróciło do pracy, nie wpłynie negatywnie na wymiar urlopu wypoczynkowego (np. skorzystanie z urlopu wychowawczego w okresie 4 miesięcy, od marca do czerwca w danym roku kalendarzowym nie spowoduje, po powrocie do pracy w lipcu tego samego roku, obniżenia wymiaru urlopu wypoczynkowego w sposób proporcjonalny, czyli o 4/12).

c Zasiłek macierzyński

Za czas urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nowego urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. 

W myśl nowej ustawy, od dnia 17 czerwca 2013 r., wysokość otrzymywanego zasiłku macierzyńskiego zależy od wyboru ścieżki uzyskiwania urlopów związanych z urodzeniem się dziecka. Możliwe są dwa rozwiązania:

- w przypadku złożenia, nie później niż 14 dni po porodzie, wniosku do pracodawcy o udzielenie bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze a bezpośrednio po nim - urlopu rodzicielskiego, również w pełnym wymiarze, wówczas przez cały ten czas zasiłek będzie wynosił 80 % podstawy wymiaru,

- w sytuacji gdy takiego wniosku się nie złoży, wysokość zasiłku będzie wynosić 100 % za okres podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego (czyli 26 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 39 – dwojga, 41 – trojga, 43 – czworga, 45 – pięciorga i większej liczby dzieci) oraz 60 % podstawy wymiaru za okres urlopu rodzicielskiego (wynoszący do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie).

Natomiast w sytuacji gdy wybierze się pierwsze z proponowanych rozwiązań a następnie zrezygnuje, bądź z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnych wymiarach, bądź też z samego urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, przysługuje wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego. Jednak pod warunkiem, że drugi z rodziców nie skorzysta z tych urlopów, a więc również nie będzie pobierał zasiłków za okres odpowiadający tym urlopom.

Wyrównanie, w formie jednorazowej wypłaty, przysługuje za czas wykorzystanego urlopu w ten sposób, że kwota zasiłków macierzyńskich pobieranych w wysokości 80 % zostanie wyrównana do 100  % podstawy wymiaru.  

c Zastępczy rodzice

Rodzice zastępczy to forma opieki nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym ją ograniczono.

Pracownikom, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, za wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
oraz
- 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci,
- 33 tygodnie w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie trojga dzieci,
- 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie czworga dzieci,
- 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego np. ze względów zdrowotnych – 10 roku życia.
Natomiast w sytuacji gdy dziecko w chwili przyjęcia na wychowanie ma już prawie 7 lub 10 lat (i w związku z tym nie będzie możliwe wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu do ukończenia przez nie 7 lub 10 roku życia), przysługuje urlop w wymiarze 9 tygodni.
Działa to w ten sposób, że jeśli na przykład przyjęcie na wychowanie dziecka nastąpiło 4 tygodnie przed ukończeniem przez nie 7 roku życia, wówczas 4 z przysługujących 9 tygodni urlopu wykorzystuje się do dnia jego siódmych urodzin, a pozostałe 5 – już po przekroczeniu tej granicy wieku.

Po wykorzystaniu urlopu podstawowego można skorzystać z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w wymiarze:
- do 6 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,
- do 8 tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie dwojga i więcej dzieci
oraz
- do 3 tygodni - w sytuacji przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku tuż przed ukończeniem 7 lub 10 roku życia, jeżeli z tego powodu nie ma możliwości wykorzystania pełnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Od 17 czerwca 2013 r. przyszli rodzice zastępczy mają również prawo do nowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci przyjętych jednocześnie na wychowanie. Przysługuje on bezpośrednio po wykorzystaniu całości dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Więcej o urlopie rodzicielskim w: Rodzicielski urlop.

Niezależnie od korzystania z innych urlopów pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie jako ojciec zastępczy ma prawo do urlopu ojcowskiego na nie, jednak nie dłużej niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie oraz do czasu ukończenia przez dziecko 7 roku życia a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10 roku życia.

Poza prawem do w/w urlopów pracownicy będący rodzicami zastępczymi mogą korzystać z uprawnień przewidzianych dla rodziców w przepisach Kodeksu pracy takich jak: prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia) w związku z wychowywaniem dziecka w wieku do 14 lat oraz prawo do urlopu  wychowawczego.

Ponadto do ukończenia przez dziecko 4 roku życia pracownicy tacy bez swojej zgody nie mogą być zatrudniani w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej czy w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegowani poza stałe miejsce pracy.

c Żłobek

Żłobek jako jedna z form opieki nad małymi dziećmi ma ułatwić rodzicom pogodzenie pracy zawodowej z ich wychowywaniem. Zapewnia dzieciom opiekę w czasie gdy ich rodzice nie mogą się nimi zajmować osobiście, ale również uczy i rozwija nowe umiejętności małych podopiecznych poprzez wspólną zabawę w grupie. Dla komfortu i bezpieczeństwa maluchów odbywa się to w warunkach zbliżonych do domowych. 
Do żłobka mogą uczęszczać dzieci w wieku od ukończenia przez nie 20 tygodnia życia do lat 3 (w praktyce do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia) i przebywać w nim do 10 godzin dziennie, w szczególnych sytuacjach na wniosek rodziców i za dodatkową opłatą, dłużej. Warunki przyjmowania dzieci do żłobka określa statut żłobka a decyzje w tej sprawie podejmuje jego dyrektor.
Wyjątkowo, w przypadkach uzasadnionych rozwojem dziecka lub brakiem dla niego miejsca w przedszkolu, ze żłobka może korzystać dziecko starsze niż 3-letnie, jednak nie dłużej niż do końca roku szkolnego, w którym ukończy ono 4 rok życia. W takiej sytuacji decyzję o przyjęciu do żłobka podejmuje jego dyrektor na podstawie oświadczenia rodziców.

Warunkiem prowadzenia wszystkich żłobków oraz klubów dziecięcych powstających od dnia wejścia w życie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, czyli od dnia 4 kwietnia 2011 r. jest uzyskanie wpisu do rejestru żłobków i klubów dziecięcych prowadzonego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Warto pamiętać, że żłobki wpisane do tego rejestru spełniają ustawowe standardy. Są one nadzorowane m.in. pod kątem warunków i jakości świadczonej opieki, w tym bezpieczeństwa dzieci czy kwalifikacji personelu a nie spełnienie określonych norm może spowodować ich wykreślenie z rejestru.
Rodzice mogą zgłaszać wszelkie zastrzeżenia i nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania danej placówki do gminy sprawującej nad nią nadzór.